Gminny program opieki nad zabytkami dla gminy Szczytniki na lata 2022-2025
ZABYTKI GMINY SZCZYTNIKI
Obiekty architektury sakralnej:
- Kościół parafialny rzymskokatolicki pw. św. Katarzyny w Iwanowicach – gotycki – wzniesiony ok. 1460 r., jednonawowy, pobudowany z cegły. Od zachodu znajduje się barokowa kaplica z drugiej połowy XVIII w. W roku 1930 do kościoła dobudowano drugą kaplicę i zakrystię. Od zachodu znajduje się neogotycka wieża z 1887 r.
- Kościół parafialny rzymskokatolicki pw. św. Mikołaja w Stawie ok. 1520r. - gotycki – wzniesiony ok. 1520 r. Kościół jest jednonawowy, pobudowany z cegły, z dwuspadzistym dachem krytym gontem. Od strony południowej dobudowano barową kaplicę z połowie XVIII w.
Obiekty architektury rezydencjonalnej:
- Pałac w Marchwaczu - pobudowany w latach1820 – 1821, ok. 1905 r. przebudowany w duchu historycyzmu na rezydencje naśladującą pałac łazienkowski w Warszawie
- Dwór w Szczytnikach – początkowo pobudowana oficyna z lat 70. VXIII w., następnie przekształcona z dwór o cechach barokowych w latach 20. XIX w.
- Dwór w Radliczycach - pobudowany w latach 60. XIX w., w roku 1963 zaadoptowany na szkołę, obecnie niezagospodarowany.
- Dwór w Mroczkach Wielkich - pobudowany w latach 40. XIX w., obecnie mieści się w nim przedszkole - Flila Zespołu Szkół w Radliczycach
Obiekty architektury użyteczności publicznej:
- karczma, ob. dom mieszkalny w Marchwaczu
- dworzec kolejowy w Radliczycach - początek XX w.
- dawna szkoła w Iwanowicach
- dom starców (ochronka) w Iwanowicach
Obiekty architektury gospodarczej ujęte w gminnej ewidencji zabytków:
- spichlerz w Marchwaczu - początek XIX w
- pozostałe obiekty w zespole folwarcznym w Marchwaczu
- Oficyna w Marchwaczu – 1870 r., wzniesiona z użyciem form włoskiej willi renesansowej
- Młyn – Gorzelnia w Marchwaczu – obiekt wzniesiony w 1871 r., częściowo spalony w latach 90. XX w
- obiekty w zespole folwarcznym w Radliczycach
- obiekty w zespole folwarcznym w Szczytnikach
Zabytki techniki:
- kolejowa wieża ciśnień i pompownia w Radliczycach
- młyn wodny w Kuczewoli
- młyn zbożowy w Iwanowicach-Niemieckiej Wsi
- wiatrak-koźlak w Stawie
- pozostałości cegielni z piecem wypałowym w Lipce
Historyczne ogrody i parki krajobrazowe:
- park pałacowy w Marchwaczu
- park dworski w Szczytnikach XVIII-XIX-XX w.- Obiekt użyteczności publicznej o funkcjach społeczno-rekreacyjnych. Stan zachowania zabytku dobry; w 2009 przeprowadzono rewaloryzację parku ze środków unijnych PROW 2007-2013. W ramach rewaloryzacji wykonano: nową nawierzchnię granitową na głównej alei, wybudowano oświetlenie parku, wykonano nowe nasadzenia oraz prace pielęgnacyjne drzewostanu. Wszystkie prace prowadzone były pod nadzorem Konserwatora Zabytków w Kaliszu.
- park dworski w Radliczycach
- park w Mroczkach Wielkich
Historyczne cmentarze wszystkich wyznań:
- cmentarz rzymskokatolicki w Iwanowicach
- cmentarz rzymskokatolicki w Stawie
- cmentarz ewangelicki w Joance
- cmentarz ewangelicki w Iwanowicach-Krzywdzie
Zabytki ruchome:
- zespół wyposażenia kościoła parafialnego rzymskokatolickiego pw. św. Katarzyny w Iwanowicach
- zespół wyposażenia kościoła parafialnego rzymskokatolickiego pw. św. Mikołaja w Stawie
- Figura przydrożna Matki Bożej w Szczytnikach
Zabytki archeologiczne:
- pozostałości późnośredniowiecznego (drewnianego) nowożytnego (murowanego) dworu obronnego w Stawie
- warstwy archeologiczne w strefie układu urbanistycznego miasta lokacyjnego Iwanowice
- warstwy archeologiczne w strefie układu urbanistycznego miasta lokacyjnego Staw
- pozostałości dworu obronnego w Stawie
Sławni ludzie
Jan Gruszczyński (1405-1473) urodzony w Iwanowicach, wielki kanclerz koronny i prymas, który zasłużył się Polsce jako dyplomata, zawierając kilka ważnych układów z innymi państwami, a także jako głowa Kościoła w Polsce, uzyskując ze strony duchowieństwa świadczenia na wojnę 13-letnią z Krzyżakami.
Klemens Augustyn Kordecki Przeor kilku klasztorów paulińskich, który bohatersko dowodził obroną Częstochowy przed Szwedami (1603-1673). Urodził się w Iwanowicach, gdzie jego ojciec, Marcin sprawował w latach 1615-1616 funkcję burmistrza. W 1982 roku odsłonięto w Szczytnikach pomnik bohaterskiego przeora – dzieło dłuta Leona Machowskiego. Pomnik ustawiono na miejscu poprzedniego monumentu zniszczonego przez hitlerowców.
Bracia Wincenty (1784-1834) i Bonawentura (1787-1835) Niemojowscy. Urodzeni w kaliskiem w Słupi, po ukończeniu gruntownych nauk prawniczych za granicą osiedli w Marchwaczu i jako posłowie stanęli na czele legalnej opozycji sejmowej, nazwanej „kaliszanami”. Następnie odegrali znaczącą rolę w rewolucyjnym rządzie powstania listopadowego. Wincenty za swoją patriotyczną działalność został skazany na śmierć, a następnie ułaskawiony przez cara, zmarł w drodze na zesłanie. Do dnia dzisiejszego nie jest znane miejsce gdzie spoczywają zwłoki Bonawentury Niemojowskiego, dawnego dziedzica wsi Marchwacz. Po upadku powstania listopadowego wyemigrował on do Francji. Wyobcowany, pozbawiony faktycznego wpływu na sytuację w kraju podupadł na zdrowiu kiedy tylko dowiedział się o śmierci swego brata Wincentego w Moskwie. Bliski obłędowi zamawiał po kilka tysięcy sztuk broni dla walczącej Warszawy, która już dawno opanowana została przez Rosjan. Zmarł w 1835 roku w Paryżu. Jego doczesne szczątki pochowano na znanym paryskim cmentarzu Perlachez. Jego kwatery nikt jednak na tym cmentarzu nie znajdzie. Niektóre poszlaki wskazują, że rodzina w tajemnicy przed władzami carskimi sprowadziła zwłoki do kraju i pochowała w kościele parafialnym w pobliskim Rajsku. Jak jest naprawdę? Być może nigdy nie poznamy prawdy?
Tomasz Łubieński urodzony w Szczytnikach (1784-1870) generał i żołnierz napoleoński. Podobnie jak Niemojowscy był członkiem rządu powstania listopadowego, pełnił także funkcję wiceprezydenta stolicy a następnie szefa sztabu armii powstańczej. Jako szef Domu Handlowego Lubieńskich należał do głównych inicjatorów kolei warszawsko-wiedeńskiej.
